Aantrekkende economie
"Ik heb niet zo vaak de gelegenheid om met kenners te praten over bedrijfsonroerendgoed, vandaar dat ik de uitnodiging van De Ondernemer om dit gesprek te leiden met beide handen heb aangegrepen", opent Van Waveren het gesprek en legt de makelaars vervolgens zijn eerste vraag voor. "De economie trekt aan, er wordt gesproken van een groei van 3% dit jaar. Merken jullie dat al bij de vraag naar bedrijfsonroerendgoed?" Nienhuis: "Ons kantoor werkt niet alleen in Zeeland, maar ook in Zuid-Holland. Daar zie ik een duidelijke toename van het aantal bezichtigingen en het aantal transacties. Ondernemers kruipen uit hun schulp, praten positiever. Je ziet het ook in Zeeland al beter worden, maar in Zuid-Holland lopen ze daar wel in voorop." Kuzee herkent dat: "In Zeeland loopt dat toch wat rustiger. Toch merk je wel meer belangstelling en meer bezichtingen. Maar er is hier zeker nog geen sprake van een hausse. Zeeland is nu eenmaal wat minder conjunctuurgevoelig."

Pieter Nienhuis.

Zeeuws-Vlaanderen
Niet alleen tussen Zeeland en Rijnmond of West-Brabant zijn er verschillen, maar ook binnen Zeeland zelf, merkt Verstraeten op. "Zeeuws-Vlaanderen loopt nog wat verder achteraan. In Hulst, Sluis en Sas van Gent heeft de sterke daling van het banktoerisme een grote klap uitgedeeld. Het aantal bezoekers in de grensstreek is dramatisch teruggelopen. Sluis is daarin een verhaal apart, daar zijn heel goede speciaalzaken die veel mensen aantrekken. Maar in Hulst en Sas van Gent is het dramatisch.
We verkeren nu op een dieptepunt en het valt niet mee om daar bovenop te krabbelen. In Terneuzen begint het wel wat beter te lopen. Daar merk je wel een positieve impuls. Maar daar komt bij dat kantoren zich in het verleden verplaatst hebben van bijvoorbeeld Oostburg en Hulst naar Terneuzen. Nu zie je een nieuwe beweging van Terneuzen richting Goes en Middelburg. Daar heeft Zeeuws-Vlaanderen ook nog eens mee te kampen."

Harry van Waveren.

Woonklimaat
En dan maken de heren, als vanzelf, de overstap naar de woningonroerendgoedmarkt. Kuzee: "Je hebt niet alleen te maken met bedrijven, maar ook met gezinnen. Als provincie moet je faciliteiten bieden op het gebied van studeren, wonen, werken, etcetera. Als je dat niet biedt, krijg je ook geen nieuwe bedrijven hierheen." Schreuder: "Bedrijfsactiviteiten op zich zijn best verplaatsbaar, maar de emoties van de mensen die er werken en mee moeten verhuizen spelen een belangrijke rol." Kuzee: "Dan loop je aan tegen het sociale en culturele aspect." Faasse: "Ik verwacht wel dat we de komende jaren meer bedrijvigheid gaan aantrekken uit bijvoorbeeld West-Brabant en Rijnmond. Misschien kunnen we vooral kleinere bedrijven aantrekken omdat het hier aantrekkelijk wonen is." Nienhuis: "Veel mensen in de Randstad hebben nog steeds een verkeerd beeld van Zeeland, denken nog steeds dat we in een achterstandsprovincie wonen." Schulting: "We moeten meer mensen naar Zeeland halen, meer voorzieningen bieden. Niet alleen focussen op ouderen en op toerisme, maar
ook op bedrijvigheid. Het toerisme is met twintig procent teruggelopen, daar moeten we dus niet teveel op vertrouwen. Je moet zelf ook je broek kunnen ophouden. Eerst moet je zorgen voor werkgelegenheid." Nienhuis: "Wat we hier nodig hebben is een ontwikkelingsbedrijf, zoals het Rewin in West-Brabant of het OBR in Rotterdam. Waarom werken we daarin niet samen met die regio's?"

Freek Kuzee.

Kwaliteit
Schreuder: "We moeten ons ook afvragen wat we nou willen in Zeeland. Kiezen we voor kwaliteit of kiezen we voor groei?

Een aantal van onze bedrijventerreinen is ronduit slecht, terwijl we als provincie verder unieke dingen te bieden hebben." Van Waveren: "Is het een optie om meer bedrijventerreinen commercieel te laten beheren, zoals in Engeland veel gebeurt? We zitten hier in een spiraal: gemeenten geven grond uit aan bedrijven met veel lagere prijzen dan bijvoorbeeld voor woningen. De bedrijven vertrekken na verloop van tijd en laten de boel de boel. Vervolgens blijft een gemeente ermee zitten en die krijgt een herstructureringsopgave." Nienhuis: "Die gedachte klopt. Maar de vraag is of bedrijven voor parkmanagement willen betalen." Kuzee: "De enige manier om parkmanagement te regelen, is door dat op voorhand te regelen bij de ontwikkeling van je terrein. Als je dat achteraf moet gaan regelen, zijn er altijd ondernemers die daar niet aan mee willen doen. Terwijl je, als je parkmanagement goed opzet, ook kosten kunt besparen, bijvoorbeeld door gezamenlijke inkoop of bewaking. Misschien zou Zeeland hier het voortouw in moeten nemen en zich zo onderscheiden. Kwaliteit in wonen, maar ook kwaliteit in bedrijventerreinen."

Mark Faasse.

De toplokaties
De toplokaties in Zeeland zijn De Poel (Goes), Mortiere (Middelburg) en Handelspoort (Terneuzen). Daarnaast worden Vrijburg (Vlissingen) en Edisonpark (Terneuzen) genoemd. Ofwel: de relatief nieuwe gebieden en de zichtlokaties zijn het meest gewild. Schulting: "Het gaat om uitstraling. Een aantal jaren geleden kwam Goes uit verschillende onderzoeken naar voren als thé place to be. Ondernemers pikken dat op, willen daar dan graag zitten. Daarnaast is Goes ook goed bekend buiten Zeeland." Schreuder: "Bovendien zijn de verschillen in grondprijzen tussen de verschillende lokaties klein. Daar laten bedrijven zich dus niet door leiden." Faasse: "Waarom stellen we geen hogere eisen aan bedrijven die ergens bouwen? Laat ze eens wat mooiers neerzetten, vooral op de zichtlokaties." Schreuder: "De Poel is absoluut geschikt om een aantal toonaangevende bedrijven te vestigen. Dat verbetert ook het algemene beeld van zo'n lokatie. En je moet kijken of je verouderde delen van terreinen, zoals Baskenburg in Vlissingen, niet kunt revitaliseren." Verstraeten: "De Handelspoort in Terneuzen is een gewilde lokatie. Maar daar betaal je wel e 90,- per vierkante meter, dat is absurd duur voor Terneuzense begrippen. Ik begrijp niet waarom ze een terrein als dat van Philips niet aanpakken, waar het kantoor voor driekwart leeg staat en voldoende ruimte is voor nieuwbouw."

Overheden
Dan leggen de heren makelaars het vuur aan de schenen van de politiek. Kuzee: "Afspraken tussen gemeenten en instellingen moeten volledig doorzichtig zijn. Als je ziet wat bijvoorbeeld woningcorporaties voor mogelijkheden krijgen, dan is dat geen goede ontwikkeling. Dat ondermijnt vrije marktwerking, ook in de bedrijfsonroerendgoedmarkt."
Kuzee: "Het ontbreekt aan transparantie en aan visie bij gemeente en provincie. Zo wilde een bedrijf in babyartikelen zich vestigen in Mortiere. Maar het had teveel het karakter van kleine detailhandel, vond de gemeente.

Anderzijds waren ze met 1500 vierkante meter en 75 parkeerplaatsen te groot voor het stadscentrum. Nu gaan ze waarschijnlijk naar Brabant. Maar dat bedrijf was wel goed voor zeventig arbeidsplaatsen! De overheid gaat hier veel te rigide mee om. Er wordt veel te weinig gekeken naar kansen." Schreuder: "Mensen willen makkelijk bereikbare winkellokaties." Van Waveren: "Er is een toenemende vraag naar lokaties met detailhandel voor éénmalige aankopen. We moeten heel kritisch kijken naar wat je in en buiten de stadscentra doet."

Koos Schreuder.

Duidelijker koers
Verstraeten wil niet alleen meer transparantie, maar ook meer doortastendheid zien bij de overheden. "Vanuit gemeenten moet een veel duidelijker koers worden gevaren. Politici en ambtenaren durven niet te beslissen, geen keuzes te maken. Eerst kan het misschien wel, dan misschien toch weer niet, het is vaak een kastje-muurbeleid.
Daarnaast zou de overheid veel en veel sneller moeten reageren. Bedrijven wachten geen vijf jaar tot de gemeenteraad het een keer eens is geworden. Bovendien: als iets niet haalbaar blijkt, durf dan ook een eerder genomen besluit eens los te laten." Van Waveren: "In het nieuwe omgevingsplan krijgen gemeenten meer ruimte om zelf hun ruimtelijke ontwikkeling in te vullen. Maar daarmee krijgen ze dus ook meer ruimte voor nieuwe beperkingen. Wij horen tegenwoordig vaker dat iets niet mag van de gemeente, dan dat het niet mag van de provincie. Maar het is natuurlijk heel slecht als de provincie meer ruimte biedt en de gemeenten die vervolgens meteen weer inperken."