De situatie op de Nederlandse kantorenmarkt is in 2005 licht verbeterd. Het aanbod is sinds medio 2004 redelijk constant gebleven en bedroeg eind 2005 5,9 miljoen vierkante meter. Daarmee is de spectaculaire toename van beschikbare kantoorruimte tussen 2000 en 2004 grotendeels tot stilstand gekomen. Tegelijkertijd ligt de vraag naar kantoorruimte op een iets hoger niveau dan in voorgaande jaren. In 2005 is ruim 1,95 miljoen m² door gebruikers opgenomen. Dit lijkt in tegenspraak met de indruk die soms gewekt wordt dat de vraag naar huisvestingsruimte
fundamenteel lager ligt dan in de hoogtijdagen aan het eind van de jaren negentig. Maar de verbeterde situatie op de kantorenmarkt betekent pertinent niet dat de risico's uit de markt verdwenen zijn.
De keuzemogelijkheden voor eindgebruikers in de huidige markt zijn nog nooit zo groot geweest en eigenaren moeten alles in het werk stellen om vrijgekomen kantoorruimte weer 'bewoond' te krijgen. Als gevolg daarvan is de onderhandelingsruimte groot, en zijn beleggers en projectontwikkelaars behoedzaam waar het gaat om nieuwbouw van kantoorruimte. De 'waarde' die aan cashflowzekerheid wordt toegekend is dan ook hoog, en vertaalt zich in scherpe aanvangsrendementen.

Opname zakelijke dienstverlening groeit
In vergelijking met voorgaande jaren neemt het belang van de zakelijke dienstverlening in de opname van kantoorruimte weer toe. In totaal kwam 70% van de kantooropname in 2005 voor rekening van het commerciële bedrijfsleven, en daalde het percentage van de non-profitsector tot ongeveer 30%. Als gevolg hiervan hebben vooral steden met een groot aantal banen in de zakelijke dienstverlening een stijging van de opname vertoond.
De sterkste banengroei in de zakelijke dienstverlening zien we buiten de Randstad. Dat is deels te verklaren doordat het aantal banen in deze sector hier relatief gering is, waardoor het groeipotentieel hoger is. Het verklaart de snelle opmars van kantoorontwikkelingen in Goes, die daarmee haar regionale verzorgingspositie heeft weten te verzilveren. Deze ontwikkeling is in versterkte mate ook zichtbaar in steden als Groningen, Zwolle, Arnhem en Den Bosch. Daarmee is de geografische variatie in de Nederlandse kantorenmarkt in de laatste decennia vergroot, en dat is een belangrijke basis voor een meer gevarieerde markt voor zowel ontwikkelaars als vastgoedbeleggers.

Anticiperen op vergrijzing steeds urgenter
Het heeft er alle schijn van dat de kantorenmarkt de komende twee decennia grote verschuivingen staat te wachten. Er is al jaren sprake van een vergrijzing en ontgroening, en per saldo zal de beroepsbevolking in Nederland afnemen, zelfs als de pensioenleeftijd in de komende jaren wordt verhoogd. Dit is een onherroepelijk proces en zal op den duur zonder twijfel z'n weerslag krijgen op de kantorenmarkt. De relatie is immers eenvoudig: als er minder mensen kunnen deelnemen aan het arbeidsproces, is de behoefte aan werkruimte ook geringer.
De vergrijzing is al ingezet, maar zal vanaf 2010 in versneld tempo plaatsvinden. Veel marktpartijen realiseren zich dat dit op langere termijn gevolgen zal hebben voor de vraag in de kantorenmarkt.

FGH Bank, uw partner op de vastgoed­financierings­markt
Het bestaande verschil tussen vraag en aanbod op de vastgoedmarkt laat zien dat visie, creativiteit en kennis nodig zijn om de juiste en verantwoorde investeringsbeslissingen te kunnen nemen. Ook het inschatten van de mogelijke behoeften van eindgebruikers is daarbij cruciaal. Als geen andere partij in de vastgoedfinancieringsmarkt heeft FGH Bank (volledige dochter Rabobank) die eigenschappen in huis.

Bovenstaande trends staan uitgebreid beschreven in het FGH Vastgoedbericht 2006.
Voor meer informatie kunt u zich wenden tot Rabobank Beveland, of tot FGH Bank (www.fghbank.nl).

Rabobank Beveland, afdeling Private banking en afdeling Bedrijven, verzorgen periodiek een rubriek in "de Ondernemer". De redactie bestaat uit drs. Adri van de Laar MFP, Hoofd private banking, Claudia van Swaal Accountmanager private banking, Eric de Jong, Accountmanager private banking en Hans van Dienst en Coos van den Ouden, Senior accountmanagers afdeling bedrijven.